Μέρα πένθους, νηστείας για όλη την Χριστιανοσύνη καθώς κορυφώνεται το Θείο Δράμα των Παθών του Χριστού.
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μία από τις πιο σημαντικές ημέρες της Χριστιανικής Εκκλησίας και ανήκει στη Μεγάλη Εβδομάδα, την τελευταία εβδομάδα της Σαρακοστής, που οδηγεί στην εορτή του Πάσχα.
Είναι μέρα πένθους και νηστείας για όλη την Χριστιανοσύνη καθώς κορυφώνεται το Θείο Δράμα των Παθών του Χριστού.
Η ημέρα αυτή είναι αφιερωμένη στη Σταύρωση του Ιησού Χριστού, η οποία αποτελεί κεντρικό γεγονός του Χριστιανισμού, καθώς μέσω της θυσίας του Ιησού σώζεται η ανθρωπότητα.
Η ατμόσφαιρα στην εκκλησία είναι εξαιρετικά ήσυχη και βαριά, αφού η Εκκλησία προσπαθεί να αποδώσει το πένθος για τον θάνατο του Ιησού.
Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής τελείται η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ο Εσπερινός της Αποκαθηλώσεως, οπότε και ο Χριστός αποκαθηλώνεται και τοποθετείται στον Επιτάφιο. Από τα ξημερώματα τις ίδιας μέρας ετοιμάζεται ο επιτάφιος. Το βράδυ πραγματοποιείται η Ακολουθία του Επιταφίου Θρήνου, δηλαδή ο Όρθρος του Μεγάλου Σαββάτου και ακολουθεί η περιφορά του επιταφίου.
Λόγω του πένθιμου χαρακτήρα της ημέρας δεν τελείται Θείας Λειτουργία ούτε ακόμη και η κατανυκτική Λειτουργία Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων.
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι επίσης ημέρα για την προετοιμασία του Πάσχα, καθώς είναι η τελευταία ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας πριν από την Ανάσταση του Χριστού το Σάββατο το βράδυ.
Η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου
Η Αποκαθήλωση σηματοδοτεί το πέρασμα από την παράδοση του σταυρικού θανάτου στην αναμονή της Ανάστασης. Με τη θυσία του πάνω στον Σταυρό, ο Ιησούς πληρώνει το τίμημα για τις αμαρτίες του κόσμου, και η Αποκαθήλωση αποτελεί την αναγγελία αυτής της θυσίας. Η πράξη της κατεβάσεως του σώματος από τον Σταυρό δείχνει την ανθρώπινη θλίψη και τον πόνο για τον θάνατο του Θεανθρώπου, ενώ ταυτόχρονα, προαναγγέλλει την επερχόμενη Ανάσταση.
Η Τελετουργία της Αποκαθήλωσης
Η Αποκαθήλωση πραγματοποιείται συνήθως στον Εσπερινό της Μεγάλης Παρασκευής, ο οποίος είναι μία από τις πιο συναισθηματικά φορτισμένες λειτουργίες της Χριστιανικής Εκκλησίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της τελετής, το σώμα του Ιησού, το οποίο είναι συνήθως απεικονισμένο σε μια εικόνα, κατεβαίνει από τον Σταυρό, και τοποθετείται σε έναν ειδικό νεκρικό θρόνο ή Επιτάφιο.
Η Αποκαθήλωση είναι συνήθως μια τελετή γεμάτη θρησκευτική συγκίνηση. Ο ιερέας, μαζί με τους πιστούς, αφαιρεί την εικόνα του Χριστού από τον Σταυρό με μεγάλη ευλάβεια και σεβασμό, ενώ ο κόσμος συμμετέχει με προσευχές και ύμνους. Στη συνέχεια, το σώμα του Ιησού τοποθετείται στον Επιτάφιο (έναν στολισμένο θρόνο ή πλαίσιο), ο οποίος συχνά είναι καλυμμένος με λουλούδια και διάφορα σύμβολα πένθους, όπως τα μύρα.
Τοποθέτηση και Περιφορά του Επιταφίου
Αφότου τοποθετηθεί το σώμα του Ιησού στον Επιτάφιο, η λειτουργία συνεχίζεται με την περιφορά του Επιταφίου, κατά την οποία το εκκλησίασμα συμμετέχει σε λιτανεία γύρω από την εκκλησία, κρατώντας κεριά ή λαμπάδες, και τραγουδάει θρησκευτικούς ύμνους που εκφράζουν τον πόνο και τη θλίψη για τον θάνατο του Χριστού. Οι ύμνοι αυτοί συνήθως μιλούν για το πέσιμο του Σταυρού, την θλίψη της Μαρίας, και την ελπίδα για την Ανάσταση.
Τα έθιμα της Μεγάλης Παρασκευής
Είναι κατά έθιμο αργία.
Από το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης έως το πρωί της Μ. Παρασκευής στολίζεται ο επιτάφιος από τους πιστούς.
Μετά την Αποκαθήλωση οι πιστοί προσέρχονται στις εκκλησίες για να προσκυνήσουν και όπως συνηθίζεται, άντρες, γυναίκες και παιδιά περνάνε από κάτω για ευλογία.
Όλη την ημέρα οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα σε όλη την Ελλάδα και παραδοσιακά απαγορεύεται πάσα εργασία και γίνεται άλαδη νηστεία.
Σε πολλές περιοχές, η λιτανεία του Επιταφίου είναι συνοδευόμενη από τραγούδια και ύμνους, και οι πιστοί συχνά κρατούν λαμπάδες ή φωτισμένα κεριά.
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας εκείνη τη μέρα, φτιάχνεται ένα ομοίωμα του Ιούδα το οποίο και καίγεται. Επίσης, την ίδια μέρα πολλοί πιστοί επισκέπτονται τους τάφους συγγενών και φίλων.
Τι ψάλλεται τη Μεγάλη Παρασκευή στις εκκλησίες
Στη λειτουργία του Εσπερινού της Αποκαθήλωσης, ψάλλονται οι εξής ύμνοι:
“Ω γλυκύ μου Έαρ”
Αυτός ο ύμνος είναι ο πιο χαρακτηριστικός της Μεγάλης Παρασκευής και ψάλλεται στον Επιτάφιο. Εκφράζει τη θλίψη και την απόγνωση για τον θάνατο του Χριστού, ο οποίος είναι και Θεός και άνθρωπος. Τα λόγια του ύμνου επικεντρώνονται στη θλιμμένη μητέρα, τη Μαρία, που κλαίει για τον γιο της. Οι στίχοι αναφέρονται στον πόνο της Μαρίας, αλλά και στη μεγαλοπρέπεια του θανάτου του Χριστού.
“Η ζωή εν τάφω”
Ο ύμνος αυτός εκφράζει την αντίφαση του θανάτου του Χριστού. Η ζωή, που είναι ο Χριστός, βρίσκεται στον τάφο, αλλά παράλληλα αναφέρεται στην πίστη για την Ανάσταση. Οι πιστοί τον ψάλλουν με κατάνυξη κατά την περιφορά του Επιταφίου. Ο στίχος “Η ζωή εν τάφω” αναφέρεται στο γεγονός ότι ο Χριστός, που είναι η ζωή, βρίσκεται στον τάφο, αλλά η Ανάστασή του θα φέρει τη σωτηρία.
“Τη Υπερμάχω Στρατηγώ”
Αν και αυτός ο ύμνος είναι πιο γνωστός για την Παναγία, ψάλλεται και τη Μεγάλη Παρασκευή ως έκφραση της στήριξης και προστασίας από την Παναγία, την οποία οι πιστοί βλέπουν ως σύμβολο παρηγοριάς και ελπίδας, ιδιαίτερα στις στιγμές του πένθους.
Στη λειτουργία του Μεσονυκτικού (που πραγματοποιείται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής), ψάλλονται επίσης ύμνοι που εξυμνούν την ταφή του Χριστού και την αναμονή της Ανάστασης. Ο πιο σημαντικός ύμνος σε αυτή τη λειτουργία είναι:
“Σήμερον κρεμάται επί ξύλου”
Αυτός ο ύμνος είναι μια αναφορά στη Σταύρωση του Χριστού και ψάλλεται την ώρα που το σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο. Τα λόγια του ύμνου περιγράφουν με συγκίνηση και σοβαρότητα τα γεγονότα της Σταύρωσης και την αναγγελία του θανάτου του Χριστού.
Στην περιφορά του Επιταφίου (που πραγματοποιείται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής), ψάλλονται οι εξής ύμνοι:
“Αι γενεαί πάσαι”
Ο ύμνος αυτός ψάλλεται κατά την περιφορά του Επιταφίου και είναι ένας ύμνος που επαινεί την άγια ταφή του Χριστού. Οι πιστοί ακολουθούν τον Επιτάφιο και ψάλλουν το συγκεκριμένο ύμνο με μεγάλη κατάνυξη και σιωπηλή προσευχή.
“Εν τάφω”
Ένας άλλος ύμνος που ψάλλεται κατά την περιφορά του Επιταφίου, εκφράζει τη θλίψη και την αναμονή του θαύματος της Ανάστασης. Οι στίχοι αναφέρονται στην κίνηση του Χριστού από το θάνατο στη ζωή, ενώ οι πιστοί ελπίζουν στην Ανάστασή του.
